Sociale fraude bestrijden

Het antifraudebeleid van de RSZ is gericht op risicobeheersing. Signalen die aangeven dat de invordering moeilijk of onmogelijk zou kunnen worden, en tekenen van frauduleus onvolledige of onjuiste aangiften, zowel voor Belgische als buitenlandse werkkrachten, worden zo vroeg mogelijk gedetecteerd. Daarna zetten we de meest geschikte middelen in om de invordering mogelijk te maken.

Belangrijkste risico’s

De RSZ focust vooral op vier soorten risico’s:

• het niet-betalen van sociale bijdragen: dit risico doet zich bijvoorbeeld voor wanneer ondernemingen op een georganiseerde manier sociale bijdragen ontduiken. Meestal zetten de organisatoren van de fraude complexe constructies op met onderaannemers die failliet gaan en geen bijdragen betalen. Het gebeurt dat dezelfde verantwoordelijken in opeenvolgende faillissementen hun bijdragen niet betalen.
• onterecht verkregen uitkeringen: typisch voor dit risico is dat werknemers wel worden aangegeven, maar geen prestaties leveren. Zo kunnen ze voordelen krijgen, bijvoorbeeld uitkeringen, zonder dat ze de nodige arbeidsprestaties leveren en de bijdragen betalen die daarmee gepaard gaan.
• grensoverschrijdende misbruiken: buitenlandse ondernemingen proberen werknemers of zelfstandigen in België aan de slag te krijgen zonder de arbeidsrechtelijke en sociale voorwaarden te respecteren. De bekendste uiting daarvan is sociale dumping.
• economische en sociale uitbuiting van werknemers en mensenhandel: mensenhandel neemt twee vormen aan. Enerzijds is er de uitbuiting van arbeidskrachten die zich in een precaire toestand bevinden en in mensonwaardige omstandigheden tewerkgesteld worden. Anderzijds is er de uitbuiting van het werk van een werknemer. In dat geval stort de werkgever geen of slechts gedeeltelijke bijdragen als tegenprestatie aan de RSZ.

Detectie en analyse

Risicobeheersing bestaat er enerzijds in om risico’s in de eigen processen proactief op te sporen, zodat misbruik moeilijker en liefst onmogelijk wordt. Anderzijds betekent het ook dat je risicovolle fenomenen opspoort, onderzoekt en in kaart brengt. De aanleiding daartoe kunnen vaststellingen op het terrein zijn, maatregelen die minder financiële opbrengsten genereren, of de vaststelling van grotere uitgaven voor de sociale zekerheid in bepaalde domeinen. We maken bij het opsporen en in kaart brengen ook in toenemende mate gebruik van doorgedreven analyses van gegevens uit databanken.

Welke analysemethode wordt gehanteerd, hangt af van de situatie. Bij datamatching worden verschillende gegevens uit meerdere datasets met elkaar vergeleken. Bij datamining worden er diepere analyses uitgevoerd en zoeken we bijvoorbeeld in de diepte naar patronen die afwijken van de normale of aanvaardbare situatie. Bij voorspellende analyses proberen we net op basis van historische data en gelijkaardige patronen nieuwe risico’s te voorspellen.

Vaak is het de bedoeling om het netwerk van bedrijven en verantwoordelijken bloot te leggen en te ontmantelen. Inspecties van de boekhouding en de financiële transacties, en ondervraging van het personeel en de echte of vermeende verantwoordelijken, helpen om de problemen in kaart te brengen. Een goede samenwerking met de gerechtelijke instanties, met andere instellingen van de sociale zekerheid (RVA, RSVZ enz.) en met andere externe instellingen (bijvoorbeeld de fiscale administratie, het Fonds voor Sluiting van Ondernemingen, de regionale inspectiediensten...) is daarbij onontbeerlijk.

De installatie van het 'Big Data Analytics Platform' werd begin 2021 afgerond. Data scientists en business analisten van de directie Datamining volgden een intensieve opleiding. Men stelde een governancemodel en logging op voor security en privacy opgesteld in overeenstemming met de richtlijnen van de Kruispuntbank van de sociale zekerheid. Vervolgens werden de eerste projecten op het nieuwe platform ontwikkeld. Dit jaar lag de focus op migraties om de continuïteit van de dienstverlening te garanderen. Eind 2021 ontwikkelde men ook een eerste nieuw dataminingmodel (economische uitbuiting) op het platform.

Bestrijding en invordering

De RSZ beschikt over een arsenaal aan middelen om risico’s op een moeilijke invordering te voorkomen en alsnog tot invordering van de verschuldigde bedragen over te gaan:

• Sneller een uitvoerbare titel verkrijgen via een dwangbevel. Dit maakt beslagen (roerend en onroerend) mogelijk op heel korte termijn en eventueel wordt er in faling gedagvaard;
• derdenbeslagen uitvoeren op financiële rekeningen en tegoeden;
• de feitelijke verantwoordelijke hoofdelijk aansprakelijk stellen voor de opgebouwde RSZ-schulden (op basis van het Wetboek van vennootschappen);
• correctionele procedures opstarten. Bij onterecht verkregen uitkeringen treden we vaak samen op met de getroffen instellingen van de sociale zekerheid.

Risicobeheersing in 2021

Gedetecteerde risicogevallen

In 2021 detecteerden en analyseerden we 193 complexe dossiers van onbetaalde sociale bijdragen en onterecht ontvangen uitkeringen, opgespoord door de dienst fraudenetwerken en door de binnendiensten (DBI, datamining, …). Dat gaf aanleiding tot de behandeling van 82 nieuwe dossiers met een ernstige problematiek, die met de gepaste strenge procedures werden behandeld. Zo’n dossier kan betrekking hebben op een complex geheel van meerdere werkgevers en ondernemingen opgericht met de bedoeling om fraude te plegen.

Eind 2021 waren in totaal sinds de eerste vaststellingen 1.778 fictieve werkgevers geschrapt, waarvan 69 in 2021, op basis van 196 fictieve DmfA-aangiften. In de loop van 2021 werden 357 werknemers geschrapt of geannuleerd bij hun fictieve werkgever. Voor 49 van hen gebeurde een overboeking naar hun feitelijke werkgever (de uiteindelijke gebruiker).

Gekozen procedures

In 2021 werden 317 dwangbevelen verstuurd in verband met dossiers die door de Directie Bijzondere Invorderingen werden behandeld. Ook werden er 334 bewarende en uitvoerende beslagen gelegd bij werkgevers en derdenbeslagen bij klanten en banken. Om de betaling van de openstaande RSZ-bijdragen te verkrijgen, werden verder beslagen gelegd op 171 roerende en 11 onroerende goederen.

In 41 dossiers was in 2021 sprake van een uitzonderlijke burgerlijke of strafrechtelijke procedure tegen de feitelijke verantwoordelijken van malafide ondernemingen. Zulke procedures zijn een middel om de beperkte aansprakelijkheid te doorbreken die de verantwoordelijken ontlenen aan de vennootschapsvormen die ze gebruiken. De procedures helpen om de niet-betaalde RSZ-bijdragen te recupereren op het persoonlijke vermogen van de verantwoordelijken.

Werken in onroerende staat

In de sectoren waar werken in onroerende staat uitgevoerd worden (art. 30bis), zijn in het verleden vaak koppelbazen actief geweest die de sociale en fiscale wetgeving ontduiken. Om zulke vormen van ontduiking in deze sectoren te voorkomen, hebben we diverse maatregelen in het leven geroepen.

In 2021 werden 137 ingebrekestellingen verstuurd naar aannemers die niet in orde waren met de inhoudingsplicht. In datzelfde jaar vertrokken 750 ingebrekestellingen naar aannemers die in gebreke waren gebleven met de aangifte van werken.

In de sectoren die onder het toepassingsgebied van artikel 30ter vallen (vleesverwerking en bewaking) verstuurden we 23 ingebrekestellingen naar verantwoordelijke ondernemingen die niet in orde waren met de inhoudingsplicht en 7 ingebrekestellingen naar verantwoordelijke ondernemingen die in gebreke waren gebleven met de aangifte van werken.

Bij werkzaamheden op werven gaan we vaak ter plaatse om een controle uit te voeren. Die controles passen in de strijd tegen koppelbazen bij onderaanneming en het toezicht op de verplichte voorafgaandelijke aangifte van werkzaamheden (al dan niet met onderaannemers). In 2021 zijn er in totaal 2.433 onderzoeken uitgevoerd op het correct aangeven van de werkzaamheden op werven in de bouwsector. Hierbij waren 673 werkgevers in overtreding.

Sociale dumping

Sociale dumping slaat op de praktijken van buitenlandse ondernemingen die de wetgeving rond de detachering van werknemers of zelfstandigen schenden. Deze ondernemingen zetten constructies op om geen of slechts gedeeltelijk sociale bijdragen te betalen. Zo verdringen zij ondernemingen en werkgevers die te goeder trouw handelen, van de markt.

De strijd tegen sociale dumping is één van de speerpunten van het antifraudebeleid van de jongste federale regeringen. In het actieplan is een centrale rol weggelegd voor de RSZ, ook in 2021.

De RSZ levert maandelijks een lijst van adressen van werven of werkplaatsen die per gerechtelijk arrondissement bezocht kunnen worden. Van deze ‘targets’ konden alle inspectiediensten gebruikmaken om hun acties beter te sturen. Vaak blijkt uit de resultaten dat bij de geselecteerde en bezochte werkplaatsen inbreuken worden vastgesteld, of dat er minstens ernstige vermoedens zijn van sociale-dumpingpraktijken. De samenwerking met de inspecteurs op het terrein en het nuttige gebruik van hun terreinkennis hebben de succesratio alleen maar verhoogd.

Daarnaast hebben netwerkanalyses ertoe bijgedragen dat netwerken van malafide bedrijven gemakkelijker in kaart konden worden gebracht.

Controle op fraude

Naast hun ondersteunende opdrachten voeren de sociaal inspecteurs ook fraudegeoriënteerde onderzoeken uit.

De fraudegeoriënteerde controles gebeurden op basis van:

• eigen initiatief,
• klachten,
• signalen verkregen via datamatching en datamining, of
• deelnames aan de systematische controleacties op vraag van de SIOD (Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst) in de diverse gerechtelijke arrondissementen.

Onze acties concentreerden zich vooral op de bouw- en de horecasector, maar ook andere sectoren zoals de kleinhandel, het vervoer, de schoonmaak- en de uitzendsector kwamen aan bod.

Ook de thematische aanpak van de strijd tegen economische en sociale uitbuiting (mensenhandel) behoort tot de kerntaken van de RSZ-inspectie. Onze prioriteiten op dat vlak zijn de opsporing van illegale arbeid door buitenlandse arbeidskrachten en de bestrijding van criminele vormen van economische uitbuiting door gevallen van mensenhandel op te sporen. Mensenhandel is een misdrijf omschreven in artikel 433quinquies e.v. van het Strafwetboek.

We besteden bijzondere aandacht aan risicosectoren zoals handcarwashes, verwerking van tweedehandskledij en nachtwinkels. Maar ook massagesalons, bars, exotische horecazaken en huishoudelijke arbeid (met au pairs, onderhouds- en verzorgingspersoneel) blijven in deze context vaak gecontroleerde sectoren. Voor de selectie van hun targets deden de gespecialiseerde teams mensenhandel een beroep op datamatching en datamining.

De aanpak van mensenhandel onder de vorm van economische uitbuiting verloopt multidisciplinair. Deze onderzoeken gebeuren meestal in samenwerking met justitie, politie en andere diensten.

De RSZ-inspectie heeft dus een dubbel takenpakket. Enerzijds zijn er inspecteurs die focussen op de basisopdrachten (zwartwerk, inbreuken op de koppelbaaswetgeving, fictieve aangiften enzovoort). Anderzijds zijn er teams die specifieke fraudefenomenen binnen het domein van de sociale fraudebestrijding opsporen en bestrijden. Het gaat dan over vormen van sociale dumping, economische en sociale uitbuiting, georganiseerde fraudenetwerken en de zogenaamde social engineering.

Resultaten

In de strijd tegen de verschillende verschijningsvormen van fraudefenomenen voerden we in totaal 26.203 onderzoeken uit. Op basis van deze onderzoeken werd 174.300.000 euro ter regularisatie aan bijkomende bijdragen voorgesteld. Dat is 34,8 miljoen euro meer dan in 2020. De onderzoeken van de inspectiediensten in het kader van de hoofdelijke aansprakelijkheid hebben in 2021 ook geleid tot een storting van 27.450.000 euro aan inhoudingen op basis van de inhoudingsplicht.

Er werden 6.952 inbreuken rond zwartwerk en 122 inbreuken op het vlak van tewerkstelling van buitenlandse werknemers vastgesteld. Die gaven aanleiding tot het opstellen van pro justitia’s.

In de strijd tegen sociale fraude wordt er nauw samengewerkt met diverse externe inspectiediensten en andere organisaties.

SIOD

Een van onze belangrijkste partners is de SIOD (Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst). De SIOD voert zelf geen onderzoek op het terrein uit, maar is een coördinerend orgaan dat de federale diensten voor sociale inspectie ondersteunt in hun strijd tegen zwartwerk en sociale fraude.

Elk jaar wordt er een actieplan opgesteld voor de strijd tegen de sociale fraude. Dit actieplan beschrijft de precieze doelstellingen zoals het aantal onderzoeken, de sectoren die bezocht moeten worden en de verwachte resultaten. De RSZ-inspectie sluit zich aan bij deze doelstellingen en neemt actief deel aan de voorbereiding en de uitwerking ervan.

De deelname van de RSZ-inspectie aan onderzoeken in SIOD-verband vertegenwoordigde in 2021 ongeveer 21,5% onze opdrachten.

Samenwerking met de fiscus

Sinds 1 januari 2010 bestaat er een samenwerkingsakkoord tussen de diverse sociale inspectiediensten, de SIOD en de FOD Financiën om de uitwisseling en het gebruik van fiscale en sociale gegevens te verbeteren. Er is nog steeds een regelmatige uitwisseling van informatie rond punctuele dossiers, na controles uitgevoerd door één van beide partijen.

Deze uitwisseling moet de betrokken diensten toelaten om elk binnen hun domein het invorderingsrisico, het aangifterisico en het risico op grensoverschrijdend misbruik zoveel mogelijk te beperken. Zo was er concrete uitwisseling over:

• uitgevoerde sociale of fiscale regularisaties,
• buitenlandse werknemers die al gedurende een langere periode werken op Belgisch grondgebied,
• ondernemingen met een risico op insolvabiliteit,
• netwerken van ondernemingen,
• aangegeven werken,
• Checkinatwork (C@W), en
• unieke identificatiegegevens van buitenlandse ondernemingen.

Via andere samenwerkingsovereenkomsten staan we ook in contact met andere federale instanties en worden er onderlinge gegevens en ervaringen uitgewisseld.

Partnershipovereenkomsten en PEC-plannen (Plannen voor Eerlijke Concurrentie)

De RSZ-inspectie bleef in de loop van 2021 tegemoetkomen aan de afspraken die de voorbije jaren gemaakt werden in het kader van de Plannen voor Eerlijke Concurrentie. We werkten ook mee aan partnershipovereenkomsten met meerdere bedrijfssectoren, waaronder:

• de bouwsector,
• de sector van de elektrotechnische werken,
• de groene sectoren,
• de sector van garages en koetswerk,
• de sector van de carwashes,
• de metaalsector, en
• de sector van de begrafenisondernemingen.

Het uitgangspunt hierbij is nog steeds om sectorspecifieke ervaringen uit te wisselen. Die moeten helpen om de onderzoeksmethodes te verbeteren en om onderzoeken bij de ondernemingen in kwestie bij te sturen waar nodig.

Met partners van de sectoren waarmee de overeenkomsten werden afgesloten en collega's van de andere inspectiediensten werd de uitvoering van de afgesproken acties besproken en geëvalueerd.

Samenwerkingsprotocol met het RSVZ

Op 6 oktober 2018 sloten de RSZ en de diensten van het RSVZ een samenwerkingsakkoord af in het kader van de strijd tegen schijnstatuten als zelfstandige en als werknemer. De gemeenschappelijke doelstelling was om de eerlijke concurrentie te vrijwaren door het onrechtmatig gebruik van deze schijnstatuten aan te pakken. Ook in 2019 hebben de inspectiediensten van de RSZ zowel strategisch als operationeel een actieve bijdrage geleverd.

Sociale flitscontroles

In samenwerking met de SIOD heeft de RSZ-inspectie ‘sociale flitscontroles’ voorbereid en mogelijke controledoelen aangereikt. Deze flitscontroles hadden vooral een preventief karakter.

In 2021 waren ze voorzien in een aantal sectoren die deel uitmaakten van het actieplan voor fraudebestrijding, zoals de bouw en de vleessector. De RSZ-inspecteurs hebben aan deze controles hun volle medewerking verleend.

Samenwerking in internationaal verband

EMPACT Action Days

Volgens haar missie wil de RSZ-inspectiedienst ‘excelleren in de strijd tegen de economische uitbuiting’.

Daarvoor werden in 2021 meerdere actiedagen in Europees verband gehouden.

De Europese ‘Empact Action Days Labour Exploitation’ zorgde voor een nauwe samenwerking tussen diverse diensten in ons land, in de eerste plaats tussen politie en inspectiediensten. De voorbereiding gebeurde in nauwe samenwerking met de Sectie Mensenhandel van de Directie voor de bestrijding van de zware en georganiseerde criminaliteit bij de Federale Politie. Zij verleenden, net zoals de centrale dienst voor valse documenten, de FGP Luik en Waals-Brabant, de Lokale Politiezones en de Gerechtelijke Sectie van DVZ, ook hun steun bij de controles op het terrein. Ook met de inspectiediensten in de landen die de werknemers uitzonden, verliep de samenwerking efficiënt. Europol speelde een belangrijke faciliterende rol. Het heeft zijn traditionele scope verbreed door ook sociale-inspectiediensten een rol te geven in de coördinatie van acties die de economische uitbuiting bestrijden.

In de loop 2021 nam het ECOSOC-team ook deel aan de Europese acties ‘Empact action days child trafficking’ en ‘Empact action days – sexual exploitation’ onder toezicht van Europol.

De themadirectie mensenhandel coördineerde het Belgische luik van deze EAD, in samenwerking met andere inspectiediensten. De Directie van de Federale gerechtelijke politie voor de bestrijding van de zware en georganiseerde criminaliteit, de provinciale directies van de Federale gerechtelijke politie, de lokale politiezones en de arbeidsauditeurs verlenen hun actieve steun.

Bij de Empact Action Days in 2021 werden in totaal 159 ondernemingen gecontroleerd.

Ook in andere risicosectoren, met name in nagelstudio’s, exotische restaurants en in de land- en tuinbouwsector, werden controles verricht die waren gericht op het opsporen van economische uitbuiting, met bijzondere aandacht voor de invloed van de COVID-19 pandemie op kwetsbare werknemers.

De RSZ-inspecteurs gespecialiseerd in het thema mensenhandel hebben op internationaal vlak een degelijke reputatie opgebouwd. De werking van de ECOSOC-teams wordt door internationale organisaties vaak als model voorgesteld. Om deze expertise verder te vergroten namen inspecteurs van het thema deel aan een internationale workshop in Rabat, georganiseerd door het Comité tegen Moderne Slavernij. Deze workshop focuste op de ‘uitwisseling van best practices en versterking van de dialoog tussen instellingen en het maatschappelijk middenveld voor een betere bestrijding van mensenhandel gericht op uitbuiting op het werk’.

Handhaving van de COVID-19-maatregelen

In 2021 gebeurde de controle op de naleving van de COVID19-preventiemaatregelen meestal als onderdeel van controles van de kernactiviteiten van de verschillende individuele sociale inspectiediensten (TSW, TWW, RSZ, RSVZ, RIZIV, RVA) en gemeenschappelijke controles als onderdeel van de werking van de arrondissementscellen.

De controles hadden zowel betrekking op de geldende preventiemaatregelen (handhygiëne, social distancing, mondmaskerplicht, ventilatie...) als op de verplichting tot telewerk. De controles gebeurden in alle sectoren met inbegrip van de publieke sector.

Volgende prioriteiten golden hierbij:

• Controle op het overleg en advies van en met de bevoegde diensten Preventie en Bescherming op het Werk;
• Controle op de verplichting tot telewerk:
  • Controle op de naleving van de COVID19 preventiemaatregelen op grond van het K.B. 28 oktober 2021;
  • Controle op de naleving van de COVID19 preventiemaatregelen op grond van de Generieke Gids.

In 2021 voerde de RSZ-Inspectie ook de volgende onderzoeken uit:

• Naleving van de quarantainemaatregelen: de Directie Datamining maakte gebruik van de PLF-gegevens en bepaalde tewerkstellingsgegevens om te bepalen op welke arbeidsplaatsen er een risico bestond dat iemand aanwezig was die in quarantaine moest gaan. De RSZ-Inspectie controleerde
  • of de werknemer/zelfstandige op de werkplaats aanwezig was gedurende de eerste 7 dagen na de aankomst in België;
  • of de werknemer/zelfstandige een negatief testresultaat kon voorleggen als betrokkene aanwezig was op de werkplaats in de periode van 7 tot 15 dagen na aankomst in België.
• Telewerk: vanaf januari 2021 nam de RSZ-inspectie deel aan de onderzoeken telewerk die TWW organiseerde. Ook bij de eigen onderzoeken controleerde de RSZ-Inspecteurs de naleving van de verplichting tot telewerk.

Bij de invoering van de telewerkaangifte vanaf april 2021, voerde de RSZ-inspectie de volgende onderzoeken uit:

• voor de maand april, controleerde de Inspectie de werkgevers met meer dan 10 werknemers die geen aangifte telewerk indienden;
• voor de maanden april en mei gebeurden controles bij werkgevers waarbij, op basis van de gegevens van de aangifte telewerk, substantieel minder werknemers telewerkbare taken uitoefenden, vergeleken met het gemiddelde van de activiteitsector waartoe de werkgever behoort.

Op 1 juli 2021 werd de verplichting tot telewerk opgeheven. Er diende vanaf juli ook geen telewerkaangifte meer te gebeuren. Daarom stopten sindsdien de controles op het telewerk. Vanaf 20 november 2021 werd telewerk weer verplicht en werd de aangifte telewerk weer ingevoerd. De controles op het telewerk werden dan ook hernomen.