Risico’s opsporen en beheersen
Het antifraudebeleid van de RSZ is gericht op risicobeheersing. Signalen die aangeven dat de invordering moeilijk of onmogelijk zou kunnen worden, en tekenen van frauduleus onvolledige of onjuiste aangiften, zowel voor Belgische als buitenlandse werkkrachten, worden zo vroeg mogelijk gedetecteerd. Daarna zetten we de meest geschikte middelen in om de invordering mogelijk te maken.
Belangrijkste risico’s
De RSZ focust vooral op vier soorten risico’s:
- het niet-betalen van sociale bijdragen: dit risico doet zich bijvoorbeeld voor wanneer ondernemingen op een georganiseerde manier sociale bijdragen ontduiken. Meestal zetten de organisatoren van de fraude complexe constructies op met onderaannemers die failliet gaan en geen bijdragen betalen. Het gebeurt dat dezelfde verantwoordelijken in opeenvolgende faillissementen hun bijdragen niet betalen.
- onterecht verkregen uitkeringen: typisch voor dit risico is dat werknemers wel worden aangegeven, maar geen prestaties leveren. Zo kunnen ze voordelen krijgen, bijvoorbeeld uitkeringen, zonder dat ze de nodige arbeidsprestaties leveren en de bijdragen betalen die daarmee gepaard gaan.
- grensoverschrijdende misbruiken: buitenlandse ondernemingen proberen werknemers of zelfstandigen in België aan de slag te krijgen zonder de arbeidsrechtelijke en sociale voorwaarden te respecteren. Het bekendste voorbeeld daarvan is sociale dumping.
- economische en sociale uitbuiting van werknemers en mensenhandel: mensenhandel neemt twee vormen aan. Enerzijds is er de uitbuiting van arbeidskrachten die zich in een precaire situatie bevinden en in mensonwaardige omstandigheden tewerkgesteld worden. Anderzijds is er de uitbuiting van het werk van een werknemer. In dat geval stort de werkgever geen of slechts gedeeltelijke bijdragen als tegenprestatie aan de RSZ.
Detectie en analyse
Risicobeheersing bestaat er enerzijds in om risico’s in de eigen processen proactief op te sporen, zodat misbruik moeilijker en liefst onmogelijk wordt. Anderzijds betekent het ook dat je risicovolle fenomenen opspoort, onderzoekt en in kaart brengt. De aanleiding daartoe kunnen vaststellingen op het terrein zijn, maatregelen die minder financiële opbrengsten genereren, of de vaststelling van grotere uitgaven voor de sociale zekerheid in bepaalde domeinen. We maken bij het opsporen en in kaart brengen ook in toenemende mate gebruik van doorgedreven analyses van gegevens uit databanken.
Welke analysemethode wordt gehanteerd, hangt af van de situatie. Bij datamatching worden verschillende gegevens uit meerdere datasets met elkaar vergeleken. Bij datamining worden er diepere analyses uitgevoerd en zoeken we bijvoorbeeld in de diepte naar patronen die afwijken van de normale of aanvaardbare situatie. Bij voorspellende analyses proberen we net op basis van historische data en gelijkaardige patronen nieuwe risico’s te voorspellen.
Vaak is het de bedoeling om het netwerk van bedrijven en verantwoordelijken bloot te leggen en te ontmantelen. Inspecties van de boekhouding en de financiële transacties, en ondervraging van het personeel en de echte of vermeende verantwoordelijken, helpen om de problemen in kaart te brengen. Een goede samenwerking met de gerechtelijke instanties, met andere instellingen van de sociale zekerheid (RVA, RSVZ enz.) en met andere externe instellingen (bijvoorbeeld de fiscale administratie, het Fonds voor Sluiting van Ondernemingen, de regionale inspectiediensten ...) is daarbij onontbeerlijk.
Bestrijding en invordering
De RSZ beschikt over een arsenaal aan middelen om risico’s op een moeilijke invordering te voorkomen en alsnog tot invordering van de verschuldigde bedragen over te gaan:
- Sneller een uitvoerbare titel verkrijgen via een dwangbevel. Dit maakt beslagen (roerend en onroerend) mogelijk op heel korte termijn en eventueel wordt er in faling gedagvaard;
- derdenbeslagen uitvoeren op financiële rekeningen en tegoeden;
- de feitelijke verantwoordelijke hoofdelijk aansprakelijk stellen voor de opgebouwde RSZ-schulden (op basis van het Wetboek van vennootschappen);
- correctionele procedures opstarten. Bij onterecht verkregen uitkeringen treden we vaak samen op met de getroffen instellingen van de sociale zekerheid.
Risicobeheersing in 2023
Gedetecteerde risicogevallen
In 2023 detecteerden en analyseerden we 197 complexe dossiers van onbetaalde sociale bijdragen en onterecht ontvangen uitkeringen. Dat gaf aanleiding tot de behandeling van 92 nieuwe dossiers met een ernstige problematiek, die met de gepaste strenge procedures werden behandeld. Zo’n dossier kan betrekking hebben op een complex geheel van meerdere werkgevers en ondernemingen opgericht met de bedoeling om fraude te plegen.
In 2023 werden 67 fictieve werkgevers geschrapt. In datzelfde jaar werden ook 889 werknemers geschrapt of geannuleerd bij hun fictieve werkgever.
Gekozen procedures
In 2023 werden 547 dwangbevelen verstuurd in verband met dossiers die door de Directie Bijzondere Invorderingen werden behandeld. Ook werden er 318 bewarende en uitvoerende beslagen gelegd bij werkgevers en derdenbeslagen bij klanten en banken. Om de betaling van de openstaande RSZ-bijdragen te verkrijgen, werden verder beslagen gelegd op 13 roerende en 23 onroerende goederen.
In 2023 werden in 10 dossiers uitzonderlijke burgerlijke of strafrechtelijke procedures ingeleid tegen de feitelijke bestuurders van oneerlijke vennootschappen. Deze procedures maken het mogelijk om de beperkte aansprakelijkheid aan te pakken waarachter de bestuurders van bepaalde vennootschappen zich verschuilen. De procedures helpen om onbetaalde RSZ-bijdragen aan te zuiveren via de persoonlijke bezittingen van de verantwoordelijken.
Werken in onroerende staat
In de sectoren waar werken in onroerende staat uitgevoerd worden (art. 30bis), werden in 2023 209 ingebrekestellingen verstuurd naar aannemers die niet in orde waren met de inhoudingsplicht. In datzelfde jaar vertrokken 679 ingebrekestellingen naar aannemers die in gebreke waren gebleven met de aangifte van werken.
In de sectoren die onder het toepassingsgebied van artikel 30ter vallen (vleesverwerking en bewaking) verstuurden we 2 ingebrekestellingen naar verantwoordelijke ondernemingen die niet in orde waren met de inhoudingsplicht en 13 ingebrekestellingen naar verantwoordelijke ondernemingen die in gebreke waren gebleven met de aangifte van werken.
Bij werkzaamheden op werven gaan we vaak ter plaatse om een controle uit te voeren. Die controles passen in de strijd tegen sociale fraude en het toezicht op de verplichte voorafgaandelijke aangifte van werkzaamheden (al dan niet met onderaannemers). In 2023 zijn er in totaal 2.259 onderzoeken uitgevoerd op het correct aangeven van de werkzaamheden op werven in de bouwsector. Hierbij waren 560 werkgevers in overtreding.
| 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | |
|---|---|---|---|---|
| Aantal verrichte controles | 1.596 | 2.433 | 2.193 | 2.259 |
| Aantal werven dat niet voldeed aan de aangifteplicht | 702 | 673 | 707 | 560 |
Sociale dumping
Sociale dumping slaat op de praktijken van buitenlandse ondernemingen die de wetgeving rond de detachering van werknemers of zelfstandigen schenden. Deze ondernemingen zetten constructies op om geen of slechts gedeeltelijk sociale bijdragen te betalen. Zo verdringen zij ondernemingen en werkgevers die te goeder trouw handelen van de markt.
De strijd tegen sociale dumping is één van de speerpunten van het antifraudebeleid van de jongste federale regeringen. In het actieplan sociale fraudebestrijding is een centrale rol weggelegd voor de RSZ, ook in 2023.
De RSZ levert maandelijks een lijst van adressen van werven of werkplaatsen die per gerechtelijk arrondissement bezocht kunnen worden. Van deze ‘targets’ konden alle inspectiediensten gebruikmaken om hun acties beter te sturen. Vaak blijkt uit de resultaten dat bij de geselecteerde en bezochte werkplaatsen inbreuken worden vastgesteld, of dat er minstens ernstige vermoedens zijn van sociale-dumpingpraktijken. De samenwerking met de inspecteurs op het terrein en het nuttige gebruik van hun terreinkennis hebben de succesratio alleen maar verhoogd.
Daarnaast hebben netwerkanalyses ertoe bijgedragen dat netwerken van malafide bedrijven gemakkelijker in kaart konden worden gebracht.